Dlaczego trudno oprzeć się pokusie jedzenia?
Ludzki mózg to złożona struktura, która ewoluowała przez tysiące lat. Jednak w porównaniu z rozwojem przemysłu w ciągu ostatnich dwóch stuleci nasz mózg niewiele się zmienił.
Jednym z ośrodków w mózgu jest układ nagrody, którego celem jest wspieranie zachowań korzystnych dla naszego przetrwania i dobrobytu poprzez wywołanie wrażenia przyjemności.
Ilekroć robimy coś, co zwiększa naszą szansę na przetrwanie, mózg aktywuje układ nagrody, by zachęcić nas do powtarzania tych korzystnych działań. Skłania nas do zachowań sprzyjających przetrwaniu.
Odpowiedzialna za to część ludzkiego mózgu wykształciła się tysiące lat temu na bardzo wczesnym etapie rozwoju ludzkości. Brakowało żywności, a głód stanowił poważne zagrożenie. Aby zagwarantować istotom ludzkim realną szansę na przeżycie, natura „wymyśliła” mechanizm łączący jedzenie z odczuwaniem przyjemności.
Nasz mózg nie jest w stanie rozpoznać gęstości odżywczej wszystkich istniejących składników zawartych w produktach, które spożywamy. Jako wskaźników świadczących o wartości danego produktu używa trzech konkretnych składników: soli, tłuszczu i cukru. Gdy wykrywa ich zawartość w spożywanym jedzeniu, aktywuje układ nagrody.
Cukier, sól i tłuszcz
W naturze te trzy składniki dość rzadko występują w produktach nadających się do spożycia. Nawet słodkie owoce zawierają umiarkowaną ilość cukru w porównaniu z batonikiem lub kawałkiem ciasta. Tylko kilka źródeł żywności ma w sobie dużo soli, na przykład wodorosty. Nie wspominając o tym, że zawartość tłuszczu w awokado wynosi nie więcej niż 22%. Tymczasem masło z mleka krowiego zawiera średnio 80% tłuszczu, a rafinowane oleje roślinne – nawet 100% czystego tłuszczu.
Ilekroć jeden z naszych praprzodków spożywał produkty zawierające składniki odżywcze niezbędne dla organizmu, wraz z niewielką ilością soli, tłuszczu lub cukru, mózg aktywował układ nagrody, sygnalizując przyjemność. Mechanizm służył temu, by nasz przodek kontynuował jedzenie i sięgnął po nie następnym razem, gdy będzie dostępne.
Wykszłacony dawno temu mechanizm nie zmienił się - nadal wpływa na nasze zachowania, nawet obecnie. To on „odpowiada” za uzależnienia i nałogi. Narkotyki, takie jak kokaina, aktywują układ nagrody w naszym mózgu.
W ciągu ostatnich dwustu lat ludzie stworzyli przemysł spożywczy. Obecnie mamy łatwy dostęp do czystego cukru, tłuszczów (oleje roślinne, masło lub smalec) i soli (sól kuchenna). Zaczęliśmy produktować i spożywać żywność o wysokiej zawartości cukru, tłuszczu i soli. Tymczasem nasz mózg nadal zachowuje się tak, jakbyśmy funkcjonowali w środowisku, w którym bogate źródła tych składników niemal nie występują.
Produkty spożywcze, gotowe Cię skusić
W dzisiejszych czasach jesteśmy stale „narażeni” na produkty żywnościowe, które silnie pobudzają układ nagrody, ponieważ zawierają nienaturalnie duże ilości tłuszczu, soli lub cukru.
Szczególnie stymulujące dla naszego mózgu są produkty, w których sól, cukier i tłuszcz występują jednocześnie. Niektóre połączenia są tak kuszące, że kiedy zaczniemy jeść, ciężko jest przestać. Oto przykłady żywności pobudzącej układ nagrody:
• Czekolada (tłuszcz i cukier)
• Chipsy ziemniaczane (tłuszcz, sól i cukier)
• Keczup i inne produkowane przemysłowo sosy (cukier i sól), zwłaszcza w połączeniu z tłustym mięsem i bułką (cukier, sól i tłuszcz)
• Frytki z keczupem (sól, tłuszcz, cukier)
• Opiekane, solone orzechy (tłuszcz i sól)
• Opiekane, solone orzechy w polewie czekoladowej (sól, tłuszcz i cukier)
• Ciasta, ciastka, ciasteczka (sól, tłuszcz i cukier)
• Lody (tłuszcz i cukier)
Ze względu na budowę naszego mózgu, który ma uchronić nas przed głodem, łatwo dajemy się skusić na jedzenie sprawiające przyjemność, ale ubogie pod względem wartości odżywczych.
Jak możemy oprzeć się pokusie?
• Nie głoduj. Uczucie głodu sprawi, że mózg „nakieruje” Cię na produkty, które układ nagrody uważa za najbardziej wartościowe (bogate w tłuszcz, sól i cukier). Sięgaj po przekąski, które utrzymują stabilny poziom cukru we krwi, takie jak koktajle i zupy Natural Balance.
• Wybieraj naturalną żywność, która nie jest wysoko przetworzona ani „doprawiona” solą, tłuszczem lub cukrem.
• Nie trzymaj w domu produktów stanowiących pokusę, zawierających dużo soli, tłuszczu lub cukru.
• Robiąc zakupy spożywcze, pamiętaj, że połączenia soli, tłuszczu i cukru mogą pobudzić układ nagrody w Twoim mózgu. Świadomość tego stanu rzeczy pomoże Ci zachować umiar.
• Jeśli masz ochotę na smakołyk, sięgnij po zdrowsze opcje, na przykład baton Natural Balance, który zawiera wartościowe składniki odżywcze w zbilansowanych proporcjach.
Ale - co najważniejsze - nie ulegaj myśli, że „zjesz tylko kawałeczek”. Jak wynika z powyższego artykułu, Twój mózg sprawi, że zjesz więcej.
Bibliografia:
1. JE McCutcheon. Rola dopaminy w dążeniu do zaspokojenia głodu. Physiol Behav, [Epub ahead of print], maj 2015
2. U Toepl, MM Murray. Ludzki gust: gdy mózg ma ochotę na coś smacznego. Curr Biol, 4; 25(9), maj 2015
3. DJ Lisle, A Goldhamer. Pułapka przyjemności: opanowanie ukrytej siły, która zagraża zdrowiu i szczęściu. Healthy Living Publications, 2006.
4. ND Bernard. Pokusa jedzenia: ukryte powody zachcianek żywieniowych. Griffin, 2004
5.JA Corsica, L Pelchat. Uzależnienie od jedzenia: prawda czy fałsz? Curr Opin Gastroenterol, 26(2): 165-169, marzec 2010
6. AA Miguel, SC Woods, M Pelchat, PS Grigson, E Stice, S Farooqui, CS Khoo, RD Mattes, GK Beauchamp. Układ nagrody w kontekście jedzenia: aktualne perspektywy i przyszłe potrzeby badawcze.Nutr Rev; 73(5): 296-307, maj 2015
