Czy ultraprzetworzona żywność zawsze szkodzi?
Opublikowano: 16.07.2025 | Autor: Isabella Lee PhL, MSc, Global Senior Nutritional Scientist
W świecie dietetyki ultraprzetworzona żywność (UPF) przyciąga dziś ogromną uwagę, często pojawiając się w dyskusjach o otyłości, chorobach przewlekłych i współczesnej diecie. Ale co dokładnie sprawia, że produkt staje się „ultraprzetworzony” i czy związek ze złym stanem zdrowia jest tak oczywisty, jak się wydaje? Przyjrzyjmy się bliżej rozmowie wokół UPF, aby pomóc Ci dokonywać wyborów wspierających Twoje zdrowie i styl życia.
Czym są ultraprzetworzone produkty spożywcze?
Mogłaś już słyszeć określenie ultraprzetworzona żywność (UPF), ale co ono tak naprawdę oznacza? Termin ten został po raz pierwszy wprowadzony w systemie klasyfikacji żywności NOVA, który dzieli produkty spożywcze na cztery kategorie w zależności od stopnia przetworzenia (Blomhoff i in., 2023).
Grupa 1: żywność nieprzetworzona lub minimalnie przetworzona, jak świeże owoce i naturalny jogurt, które zostały poddane podstawowym procesom, aby były bezpieczne i wygodne w użyciu;
Grupa 2: przetworzone składniki kulinarne pozyskiwane z naturalnych źródeł, takie jak oleje, masło, cukier czy sól, używane do przyprawiania lub przygotowywania potraw;
Grupa 3: żywność przetworzona, np. ser czy chleb, powstałe poprzez połączenie produktów z Grupy 1 i 2 w celu poprawy smaku lub wydłużenia trwałości;
Grupa 4: ultraprzetworzona żywność (UPF), np. napoje gazowane, pakowane przekąski czy zupki instant, projektowane z myślą o wygodzie, długiej trwałości i wysokiej smakowitości (Monteiro i in., 2018).
Grupa 2: przetworzone składniki kulinarne pozyskiwane z naturalnych źródeł, takie jak oleje, masło, cukier czy sól, używane do przyprawiania lub przygotowywania potraw;
Grupa 3: żywność przetworzona, np. ser czy chleb, powstałe poprzez połączenie produktów z Grupy 1 i 2 w celu poprawy smaku lub wydłużenia trwałości;
Grupa 4: ultraprzetworzona żywność (UPF), np. napoje gazowane, pakowane przekąski czy zupki instant, projektowane z myślą o wygodzie, długiej trwałości i wysokiej smakowitości (Monteiro i in., 2018).
UPF to przemysłowo formułowane produkty spożywcze, które przeszły najwyższy poziom przetworzenia. Zazwyczaj powstają z rafinowanych składników, dodatków i zawierają niewiele lub wcale żywności pełnowartościowej. UPF często kojarzy się z ubogą w składniki odżywcze, wysokokaloryczną „śmieciową żywnością”, bogatą w dodane cukry, sól i niezdrowe tłuszcze – ale to nie cała prawda. Krytycy systemu NOVA podkreślają, że skupia się on jedynie na sposobie wytwarzania żywności, nie biorąc pod uwagę jej jakości odżywczej. W efekcie bogate w składniki odżywcze, wzbogacane produkty, takie jak baton proteinowy z dodatkiem błonnika i witamin, mogą być nadal oznaczane jako ultraprzetworzone, nawet jeśli wspierają zdrowy, zbilansowany styl życia.
Jak ultraprzetworzone produkty spożywcze wpływają na zdrowie?
Nowe badania łączą diety bogate w UPF z negatywnymi skutkami zdrowotnymi, takimi jak przyrost masy ciała, cukrzyca typu 2, choroby sercowo-naczyniowe, a nawet depresja (Juul & Beere, 2024). Ponieważ UPF są projektowane tak, by były „hipersmaczne”, zaburzają naturalne sygnały sytości organizmu i prowadzą do przejadania się. Niektórzy badacze sugerują także, że mogą one zmieniać mikrobiom jelitowy (Juul & Beere, 2024).
Jednak nie wszyscy naukowcy zgadzają się, że UPF są z definicji szkodliwe. Problemem nie jest sam stopień przetworzenia, lecz jakość odżywcza (duża ilość cukru, tłuszczów nasyconych, soli, mała zawartość błonnika) oraz wzorce żywieniowe związane z UPF, które przyczyniają się do złych efektów zdrowotnych (Temple, 2024).
Innymi słowy, nie wszystkie UPF są sobie równe. Wzbogacone napoje roślinne, pełnoziarniste pieczywo chrupkie czy koktajle białkowe są technicznie klasyfikowane jako UPF, ale nie czyni ich to niezdrowymi. Przykładowo, wzbogacona żywność wygodna może stanowić praktyczne wsparcie żywieniowe w określonych sytuacjach, np. dla osób z napiętym harmonogramem i intensywnym stylem życia. Najważniejsza jest ogólna jakość diety i wzorce żywieniowe, a nie sama kategoria przetworzenia.
Jak radzić sobie z ultraprzetworzonymi produktami spożywczymi?
• Czytaj etykiety. Zwracaj uwagę na wysoką zawartość dodanych cukrów, soli (sodu) i tłuszczów nasyconych. To kluczowe wskaźniki niższej wartości odżywczej.
• Wybieraj mądrze. Przy zakupie produktów przetworzonych sięgaj po te o lepszym profilu odżywczym. Szukaj produktów bogatych w białko, błonnik, tłuszcze nienasycone oraz wzbogaconych w witaminy i minerały.
• Stawiaj na produkty pełnowartościowe. Owoce, warzywa, rośliny strączkowe i produkty pełnoziarniste powinny stanowić podstawę diety. To praktyczny i skuteczny sposób na ograniczenie spożycia UPF.
• Inspiruj się dietą nordycką. Bogata w warzywa, owoce leśne, produkty pełnoziarniste, ryby i zdrowe tłuszcze, ta tradycyjna dieta kładzie nacisk na sezonowe, minimalnie przetworzone produkty.
• Nie obawiaj się wygody. Przetworzone nie oznacza automatycznie niezdrowe. Najważniejsze są składniki i ogólna jakość produktu.
• Równowaga jest kluczowa. Całościowy sposób odżywiania jest ważniejszy niż wybór pojedynczego produktu.
Punkt widzenia Oriflame na ultraprzetworzone produkty spożywcze (UPFs)
W Oriflame nie stawiamy na skrajności. Wierzymy w pozytywne podejście do odżywiania, skupiając się na tym, co wspiera Twoje zdrowie, a nie tylko na tym, czego unikać. Pomagamy żyć świadomie, a nie w ograniczeniach. Oznacza to wybieranie pełnowartościowych i minimalnie przetworzonych produktów, gdy tylko jest to możliwe, przy jednoczesnym docenieniu dobrze opracowanych ultraprzetworzonych produktów, takich jak suplementy, koktajle proteinowe czy napoje bogate w błonnik, które mogą wspierać zdrowy i zrównoważony styl życia.
Realistyczne podejście do ultraprzetworzonych produktów spożywczych
Dyskusja na temat ultraprzetworzonych produktów spożywczych (UPFs) wciąż się rozwija. Kategoria ta ma wiele niuansów, które wymagają dalszej analizy, ale jedno jest już jasne – ograniczenie spożycia ubogich w wartości odżywcze, wysokokalorycznych UPFs to rozsądny wybór, natomiast całkowite ich wyeliminowanie może nie być ani praktyczne, ani konieczne. Bardziej realistycznym podejściem jest priorytetowe traktowanie pełnowartościowych produktów, przy jednoczesnym wybieraniu dobrze opracowanych produktów przetworzonych w razie potrzeby, ponieważ to trwałe, długoterminowe nawyki żywieniowe naprawdę odżywiają Twój organizm.
Referencje
Blomhoff R, Andersen R, Arnesen EK, et al. Nordic Nutrition recommendations 2023. Copenhagen: Nordic Council of Ministers, 2023
Juul F, Bere E. Ultra-processed foods - a scoping review for Nordic Nutrition Recommendations 2023. Food Nutr Res. 2024 Apr 24;68
Monteiro CA, Cannon G, Moubarac JC, et al. The UN Decade of Nutrition, the NOVA food classification and the trouble with ultra-processing. Public Health Nutr. 2018 Jan;21(1):5-17
Temple NJ. Making Sense of the Relationship Between Ultra-Processed Foods, Obesity, and Other Chronic Diseases. Nutrients. 2024 Nov 26;16(23):4039
Juul F, Bere E. Ultra-processed foods - a scoping review for Nordic Nutrition Recommendations 2023. Food Nutr Res. 2024 Apr 24;68
Monteiro CA, Cannon G, Moubarac JC, et al. The UN Decade of Nutrition, the NOVA food classification and the trouble with ultra-processing. Public Health Nutr. 2018 Jan;21(1):5-17
Temple NJ. Making Sense of the Relationship Between Ultra-Processed Foods, Obesity, and Other Chronic Diseases. Nutrients. 2024 Nov 26;16(23):4039